پنلیست‌ها
دکتر مهدی مسکنی – دستیار ویژه اقتصادی رئیس مجلس شورای اسلامی
سعید زاهدی – فعال اجتماعی
دکتر محمد رضایی – رئیس دانشگاه سازمانی توسعه اجتماعی رسالت
محمدمهدی معماریان – هم‌بنیان‌گذار مانیز
آناهیتا اصلاح‌پذیر – مدیرعامل مجتمع آموزشی راه رشد
مقدمه
در جریان برگزاری فروم حکمرانی و قانون‌گذاری اینوتکس ۲۰۲۵، پنلی تخصصی با عنوان «نوآوری اجتماعی، یک راه‌حل اقتصادی» برگزار شد. این نشست با حضور جمعی از صاحب‌نظران و فعالان حوزه اجتماعی و اقتصادی، به بررسی ظرفیت‌های نوآوری اجتماعی در مواجهه با چالش‌های ساختاری کشور پرداخت. پنل با نگاهی تحلیلی به فرآیند طراحی، اجرا و حکمرانی مدل‌های اجتماعی-اقتصادی، بستری فراهم کرد تا تجربه‌های میدانی و تأملات نظری در هم تنیده شوند و راه‌حل‌هایی قابل‌اجرا برای زیست‌پذیرتر کردن فضای اقتصادی کشور ارائه گردد.
نوآوری اجتماعی در بستر تجربه و عمل
در آغاز، سخنرانان با تکیه بر تجربه‌های شخصی و حرفه‌ای خود، به مسیرهای متفاوتی که در دل دغدغه‌های اجتماعی طی کرده‌اند پرداختند. محمدمهدی معماریان و آناهیتا اصلاح‌پذیر، با روایت تجربه‌هایی از مواجهه مستقیم با مسائل میدانی، نشان دادند که نوآوری اجتماعی برخاسته از مشارکت واقعی با مردم است؛ نه نسخه‌پیچی از بالا یا اجرای مدل‌های انتزاعی. از دل این تجربه‌ها، مدل‌هایی شکل گرفته‌اند که توانسته‌اند به شکل عملیاتی به مسائل اجتماعی و مدیریتی پاسخ دهند.
سعید زاهدی نیز با نگاهی انتقادی به ساختارهای رسمی تصمیم‌گیری، تأکید کرد که نوآوری اجتماعی در ایران باید نه صرفاً به‌عنوان یک فعالیت جایگزین، بلکه به‌مثابه یک راهبرد کلان برای توسعه دیده شود.
حکمرانی آگاهانه و درک واقعیت‌های میدانی
یکی دیگر از موضوعات مورد بحث در این پنل، تأکید بر شکاف میان لایه‌های سیاست‌گذاری و واقعیت‌های موجود در بطن جامعه و به چالش‌هایی در فرآیند قانون‌گذاری و طراحی سیاست‌های اقتصادی بود.
در این راستا، سخنرانان تأکید کردند که تعامل با حاکمیت نباید در حد مطالبه‌گری باقی بماند، بلکه باید به همکاری ساختاری برای بازطراحی سیاست‌ها منتهی شود. این تعامل، تنها زمانی اثربخش خواهد بود که مبتنی بر شناخت عمیق از زمینه‌ها و ظرفیت‌های عملیاتی در میدان باشد.
یادگیری در عمل و برنامه‌ریزی در لحظه
یکی از محورهای اصلی بحث، تمایز میان یادگیری در دل عمل و برنامه‌ریزی از پیش تعیین‌شده بود. سخنرانان با اشاره به تفاوت‌های این دو فرآیند، خاطرنشان کردند که در عرصه نوآوری اجتماعی، پیش‌بینی کامل مسیر ممکن نیست و بسیاری از راه‌حل‌ها در دل تجربه و مواجهه با چالش‌ها شکل می‌گیرند. بنابراین، نوآوران اجتماعی باید همزمان برنامه‌ریز و یادگیرنده باشند، و میان طراحی استراتژیک و پاسخگویی انعطاف‌پذیر، توازنی عملیاتی برقرار کنند.
اقتصاد اجتماعی و تجربه زیسته تعاونی‌ها
بخش قابل توجهی از پنل به بررسی مدل‌های تعاونی و اقتصاد اجتماعی اختصاص یافت. دکتر محمد رضایی با ارائه نمونه‌هایی از شرکت‌های تعاونی فعال، به تضاد موجود میان منطق حاکم بر بنگاه‌های اقتصادی سنتی و منطق تعاون اشاره کرد. از نگاه وی، علی‌رغم نگرانی برخی ذی‌نفعان از شکست اقتصادی، هم‌افزایی میان این دو منطق می‌تواند نوآوری‌هایی خلق کند که هم اقتصادی و هم اجتماعی باشند.
سخنرانان اشاره کردند که نظام اقتصادی موجود پاسخگوی نیازهای پیچیده‌ای چون آموزش، سلامت و مسکن نیست. به‌ویژه در شرایطی که نابرابری اقتصادی رو به افزایش است، توجه به مدل‌هایی مشارکتی، عادلانه و مبتنی بر ارزش‌آفرینی جمعی اهمیت دو چندان می‌یابد.
دشواری‌های تصمیم‌گیری جمعی و دموکراسی مشارکتی
مسئله تصمیم‌گیری جمعی، به‌ویژه در بستر ساختارهای مشارکتی مانند تعاونی‌ها یا شوراهای محلی، از دیگر محورهای بحث بود. سخنرانان اذعان داشتند که اگرچه تصمیم‌گیری دموکراتیک می‌تواند فرآیند را زمان‌بر و پرچالش کند، اما در بلندمدت منجر به ایجاد ساختارهایی مبتنی بر اعتماد و مسئولیت‌پذیری خواهد شد.
مدل‌هایی که از دل فرایندهای جمعی برمی‌آیند، ممکن است در ابتدا با تعارض منافع و مصالح روبه‌رو شوند، اما این درگیری‌ها بخشی از فرآیند بلوغ سازمانی و ساختار اجتماعی هستند. تجربه موفق برخی شوراهای شهری در ایران، به‌عنوان نمونه‌هایی از دموکراسی محلی، نشان داد که مشارکت مردم در تصمیم‌سازی، می‌تواند به تحکیم اعتماد اجتماعی و شکل‌گیری رهبری پایدار منجر شود.
فرهنگ تعاون و ظرفیت‌های مغفول‌شده در ایران
در بخش پایانی، پنل به اهمیت فرهنگ تعاون در ایران پرداخت. با وجود پیشینه‌ای تاریخی در زمینه فعالیت‌های مشارکتی، فرهنگ تعاونی در دهه‌های اخیر کمتر مورد توجه قرار گرفته و ظرفیت‌های گسترده آن در طراحی مدل‌های نوین توسعه مورد غفلت واقع شده است.
آمار ارائه‌شده در خصوص وجود بیش از ۸۹۳ هزار شخصیت حقوقی ثبت‌شده در ایران و فعال ماندن تنها ۲۴۰ هزار مورد از آن‌ها، نشانه‌ای از ضعف ساختارهای مدیریتی و چالش‌های بقای سازمان‌هاست. تمرکز اداری، بوروکراسی سنگین و ناتوانی در طراحی سازوکارهای منعطف، از موانع اصلی در تحقق مدل‌های تعاونی کارآمد تلقی می‌شوند.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
پنل «نوآوری اجتماعی، یک راه‌حل اقتصادی» با تمرکز بر تجربه، تحلیل ساختاری و واقع‌بینی اجتماعی، به ترسیم افق‌هایی پرداخت که نوآوری اجتماعی را به‌عنوان یک راهکار اقتصادی معرفی می‌کند. این پنل نشان داد که در غیاب الگوهای مشارکتی، عدالت‌محور و مبتنی بر دانش میدانی، نمی‌توان انتظار اصلاح پایدار از ساختارهای موجود داشت.
نوآوری اجتماعی تنها زمانی معنا پیدا می‌کند که از سطوح مفهومی عبور کرده و به کنش‌های واقعی و طراحی مدل‌های قابل اجرا منتهی شود. این مسیر، هرچند پرچالش و پیچیده، اما ضرورتی حیاتی برای عبور از بحران‌های اجتماعی و اقتصادی کنونی به‌حساب می‌آید.
نوشته نوآوری اجتماعی، یک راه‌حل اقتصادی در اینوتکس ۲۰۲۵ اولین بار در شنبه مگ. پدیدار شد.
آخرین دیدگاه‌ها